ĂN VÓC HỌC HAY NGHĨA LÀ GÌ
1. Hiểu theo ngoài Bắc
Nguyễn Lân trong Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam (Hà Nội: NXB Văn Hóa, 1989) mặc nhận rằng “vóc” là một tính từ và cho rằng nó có nghĩa là “ít” nên giảng “Ăn vóc học hay” có nghĩa là “Ăn ít mà học giỏi”.
Kể chuyện thành ngữ, tục ngữ, Hoàng Văn Hành chủ biên (Hà Nội, NXB Khoa học Xã hội, 1999), lại cho rằng “ăn vóc” có nghĩa là “ăn khỏe”.
2. Hiểu theo trong Nam
Huình Tịnh Paulus Của trong Đại Nam quấc âm tự vị (Sài Gòn, tome II, 1896, tr. 557, mục từ “Vóc”) giảng “vóc” là “thân thể”, và giảng “Ăn thì vóc học thì hay” là “Ăn thì phải có sức lực, học thì phải biết điều”. (tome I, 1895, tr. 435, mục từ “Học”).
Tự điển Việt Nam của Lê Văn Đức (Sài Gòn: NXB Khai Trí, 1970, hai quyển) giảng “vóc” là “danh từ: Thân hình con người” (quyển Hạ, phần I, tr. 1780), và giải thích “Ăn vóc học hay” có nghĩa là “Ăn cho nên vai nên vóc thì học cũng phải cho nên người” (quyển Thượng, phần II, tr. 16).
Qua kết quả tìm kiếm trên mạng, có thể dễ dàng nhận thấy rằng trong dân gian dường như khá phổ biến cách hiểu tương tự như ông Paulus Của và ông Lê Văn Đức, đại để là “Được ăn thì vóc dáng thêm cao lớn; được học thì đầu óc thêm mở mang”.
3. Hiểu theo từ cổ
Tuy nhiên, mấy cách hiểu vừa dẫn trên lại không được một số nhà nghiên cứu tán thành. Các vị ấy bảo “hay” là tính từ thì “vóc” cũng phải là tính từ để tương xứng. Nói cách khác, nếu giảng “vóc” là vóc dáng (thân thể) thì “vóc” là một danh từ, không tương xứng với tính từ “hay”.
Bách khoa toàn thư Việt Nam (http://dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn) khi giảng mục từ “Tục ngữ” đã lưu ý rằng “Có những câu [tục ngữ] xuất hiện từ lâu đời, còn giữ lại những từ cổ”; liền sau đó cho thí dụ: “Ăn vóc học hay”. Tuy các nhà biên soạn không nói rõ nhưng có thể suy ra “vóc” chính là một từ cổ. Nó cổ đến nỗi Paulus Của (bản in 1895-1896, đã dẫn trên) cũng sơ ý không nhận ra ý nghĩa xưa cổ, mặc dù trong bộ Tự vị quý báu của ông ở nhiều mục từ khác đã có công ghi chép được khá nhiều nghĩa của một số từ cổ tiếng Việt mà ngày nay rất ít người biết.
Một học giả uy tín trong lĩnh vực giải mã các từ cổ tiếng Việt là Huệ Thiên (tức An Chi) khi viết bài “Tại sao một số thành ngữ, tục ngữ lại khó hiểu?” (http://www.hanosoft.com) đã lý giải như sau (lược trích):
“Thực ra, vóc là một từ Việt gốc Hán – và đúng là một tính từ – bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ mà âm Hán Việt hiện đại là úc, có nghĩa là thơm, ngon. Vậy tất nhiên là vóc cũng có cùng nghĩa đó và “ăn vóc” tất nhiên có nghĩa là ăn ngon. (…) Tóm lại, vóc trong “ăn vóc học hay” là một từ cổ và từ cổ này có nghĩa là thơm, ngon. Vậy “ăn vóc học hay” không có nghĩa nào khác hơn là ăn ngon, học giỏi. Đây là một thành ngữ dùng để nói về những người học trò mà cái sự học xứng đáng với cái sự ăn, nghĩa là sự dùi mài kinh sử xứng đáng với sự nuôi nấng chu đáo của cha mẹ”.
